په افغانستان کې حالات، کړکیچونه او د حل ممکنې لارې!
[Situation in Afghanistan, Problems & Possible Solutions]
مونږ په کلکه په دې باور یو چې هرسیاسي تحلیل، د کړکیچونو شمیرل او د حل لیارې لټول د تحلیل او مطروحه مسایلو د ریښتینو مفرداتو نه په عیني ډول د استفادې او لیدنې نه پرته ممکن او سم کار نه دی.
د کړکیچو نو نه د وتلو او حل نسخې باید د واقعیتونو پر بنا او د ريښتینو امکاناتو پر اصولو ولاړې وي. داسې د حل لارې چې ټولو خواو، منطق او سلیم انساني عقل ته د منلو وړ وي.
مونږ په دې باور یو چې عمده اصول او لارې تر زیاته حده روښانه دي. هو زمونږ هدف علمي او عملی نسخی د سلیم انسانی عقل او پوهی پر بنیاد روښانه دی.
که څوک په افغانستان کې پایداره، عادله، او شامله سوله، استقرار او دهغه په نتیجه او پایله کې په افغانستان او سیمې کې سوکالۍ، پیشرفت، آرامي او ترقي غواړي نو پکار ده چې د هیواد په سیاسی ستیج کې د خلکو ریښتني استازي حضور لرلو ته ریښتینې زمینې برابرې کړای شي او د خلکو د حاکمیت پر اصولو د سیاسي نظام جوړولو اساسی پایی کیښودل شي او دې پروسې ته صادقانه کار وشي.
مونږ هغه وخت کولای شو پایدارې سولې ته ورسیږو چې په مشترک کور کې د مشترک ژوند پرقواعدو داسې چې ملت اصلی تصمیم نیوونکی شي، کار وکړو.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې د خپلو نسخو او د هغو دتطبیق مشروعیت دملت د موافقې په صورت کې د آزادو او شفافو ټاکنو په نتیجه کې د ښو قوانینو او نړیوالو تر څارنې لاندې مشروع او دعملي کولو وړ وګڼو.
مونږهغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې په دې خبره ایمان ولرو چې د ټولنی د مطرحو مسایلوپه هکله زمونږ د نسخو نه پرته د حل بلې لارې او نسخې وجود لرلای شي او لري.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې په لنډ مهاله نظامي برتریو او لاس ته راوړنو مغرور نه شو بلکی د دې برتریو او لاس ته راوړنو څخه په سیاسي برخو کې په کافي اندازه ګټه او کار واخلو.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې ملي مشروع زعامت منځ ته راولو او دا زعامت دافغانستان د مصالحو او منافعو داولویت پر اصولو د کار کولو توان او استعداد ولري او عمل وکړي. افغانستان نړۍ ته دخطر ځای هم نه وي. افغانستان د خپل موقعیت په اساس د نړۍ د تمدوندونو او اقتصادي همکاریو د عطف نقطه او مرکز وګرځوي. افغانستان د نړۍ د مختلفو تمدونونو د همکارۍ مرکز شي نه د تقابل او تشدد.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای چې د ظلم او بې عدالتي سره کلکه مبارزه، ښه قوانین تصویب او د دې قوانینو د تطبیق لپاره عملا او صادقانه کار وکړو او د قومي او قبیلوي تصفیو او بی عدالیتو مخه ونیسو، متخلفین او د قانون ماتوونکی د قانون قوي او بې رحمه منګولو ته وسپارو.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې او استقرار ته رسیدلای شو چې عفوه او ګذشت ولرو، د تیرو تجاربو نه درس واخلو، تیر هیر نه کړو اما انتقام او غچ اخیستنه خپلې اصلي برنامې او تګلارې ونه ګرځوو. پکار ده چې د عفوې او ګذشت پالیسي خپله کړو. مونږ ته په کار ده چې د دښمن لټولو په ځای ځان جمع او جوړ او ځانته قوت ورکړو. دا ددې په مانا نه ده چې منفی نقاط او دښمن نه هم بی خبره شو او داسی ووایو چې هرڅه خیر او خیریت دی. مونږ ته په کار ده اوس او آینده زمونږ د کار مرکزی نقطه و ګرځوو. په دې برخه کې لازم او معقول اعتدال ته اړتیا شته.
په یقیني ډول ویلی شو چې اوس اوس زمونږ هیواد افغانستان او افغانی ټولنه د خپل سیاسي، اقتصادي او امنیتي وضعې په داسې پړاو کې قرار لري چې دتیرو لسو کلو په پرتله توفیر لري.
په دې موده که څه هم ډیر مسایل په شکلی او فورمال او یا هم په نامکمل و یا هم غلط ډول او مفهوم او کړنې ترسره شوي او دا کارونه د ډیرو مصارفو او ډیرو قربانیو په کیدو او لږو نتایجو په تر لاسه کیدو شوي دي اما ددې تیرې شوې پروسې دا لـږو لاسته راوړنو او بعضې شوو کارونه سره چې لاندې ورځنی یادونه کیږي په مبداء او بنسټ کې مخالفت نه شته. بعضې دا اجراأت په اساس کې تأئیدوو او دهغوی د تحقق، پایدارې اوریښتنې بڼې باندې ټینګار کوو.
د دولت ایجاد او دری ګونو دولتی قواو شکلی منځ ته راتلل تأیید او ضروري کار ګڼو. دتأکید وړ ګڼو ددې درې ګونو قواو چې د مثلث په شکل او ددوی تر منځ مطلوب توازن چې د استقرار او عدالت ممد شي حتی په اوسني اساسي قانون کې نه دی مراعات شوی. دا چې ریاستي نظام به د وخت غوښتـنه وه او که نه، خو په دې باور یو چې په افغانستان کې د صدارتي نظام په جوړیدو او عملی جوانبو باندی دبحث او عملی کیدو وخت راغلی. د افغانستان اساسي قانون او بعضې نورو قوانینو تصویب که څه هم نیمګړي دي، د پولیسو، اردو او امنیتي اداروجوړښت، د ستری محکمې او څارنوالۍ او نورو عدلي او قضایي ادارو جوړښت چې په نوییمو کلو کې عملا له منځه تللې وې، د مطبوعاتو نسبی آزادي، د قانون دتطبیق وعدې او خبرې او د اداري فساد د جرړو دویستلو ابتدائي هڅې او هلې ځلې هغه مسایل او مطالب دي چې د مبدې او اصولو له لحاظ د یادولو وړ او د مبدی په شکل مشترک اهداف دي چې باید د پیل په توګه ومنل شي.
به اقتصادي برخو کې د بعضې روبنایي او انفرسترکټر او بعضې پروژو باندې د کارونو پیل او په بعضې برخو لکه ترانسپورتي، ارتباطي، مخابراتي، خدماتي سکتور او برخه باندی په خاص ډول په خصوصي سکتور کې پراخ انکشاف.
په وطن کې په مختلفو سطحو د انتخابات او ټاکنو اجراء کیدل که څه هم په ډیرو مواردو کې تقلبي، غیر شفاف او شکلي وه الترناتیف او قایمقام نه لري.
په دې موده کې د وګړو سرشمیرنه او احصائیه ګیری ونه شوی اواتباعو ته دهویت کارتونه یعنی تذکری چې په سیاسي، اقتصادي او امنیتي برخه کې ډیر مهم رول لری تهیه او توذیع نه شوی.
په تأسف سره د آزاد بازار د اقتصاد هغه بڼه چې زمونږ هیواد ته په دی وروستی لسیزه کې را ورسیده د آزاد بازار د اقتصاد هغه بڼه وه او ده چې هغه د قانون د حاکمیت نه پرته، د مافیايی او انحصاري اقتصادي روابط پر اصولو ولاړ او عمل پری کیده چې په هغه کې هرڅه د عرضه او تقاضا د قانون په اساس تعینیدل او د آزاد رقابت ظرفیتونه یا وجود نه لرل او یا هم ډیر محدود وه.
داحالت دمنلو وړ نه دی او په دې حالت کې ډیر ځلي د آزاد بازار څخه ناوړه ګټې پورته شوي. افغانستان دقانون دحاکمیت لاندې د معقولو ملي ګټو د ساتلو سره سم ، مختلط اقتصاد ته چې ریښتنی آزاد بازار ته د رسیدو وسیله شی، ضرورت او اړتیا لرله اولري.
د افغانستان او پاکستان له لیارې د ترکمنستان د ګاز د لولی د تیریدلو قرارداد، هند ته او د افغانستان د بعضې معادنو او پروژو سروې، قراردادونه او داسی نور هغه تاریخي مثبت ګامونه او کارونه دي، چې ورځینې یادول په کار دي.
په ډیرو موارد کې د افغانستان اوسني دولت په موقع لازم قانوني بسترونه منځ ته رانوستل او ایجاد نه کړل، د ټکس اومالیو دفاتر فعاله نه شول، دکنترول میکانیزم یا خو ایجاد نه شول او یا خو له سره فعال نه کړای شول. تمام شواهد داسې ښکاره کوي چې حد اقل د افغانستان دولتی او د حاکمیت مهمو کړیو او مراجعو ته په ډیر ښه حالت کې ډیر غټ حق السکوتونه ورکړل شوي دي.
کله کله د افغانستان زمامداران د کڼو او وړاندو بمباریو مخه نیونی، تړلو، ویشتلو او کور ورانونې او بی عزتی ، په غندلو سره ځان ته برائت ورکول غواړي.
ادامه دارد
په افغانستان کې حالات، کړکیچونه او د حل ممکنې لارې!
[Situation in Afghanistan, Problems & Possible Solutions]
مونږ په کلکه په دې باور یو چې هرسیاسي تحلیل، د کړکیچونو شمیرل او د حل لیارې لټول د تحلیل او مطروحه مسایلو د ریښتینو مفرداتو نه په عیني ډول د استفادې او لیدنې نه پرته ممکن او سم کار نه دی.
د کړکیچو نو نه د وتلو او حل نسخې باید د واقعیتونو پر بنا او د ريښتینو امکاناتو پر اصولو ولاړې وي. داسې د حل لارې چې ټولو خواو، منطق او سلیم انساني عقل ته د منلو وړ وي.
مونږ په دې باور یو چې عمده اصول او لارې تر زیاته حده روښانه دي. هو زمونږ هدف علمي او عملی نسخی د سلیم انسانی عقل او پوهی پر بنیاد روښانه دی.
که څوک په افغانستان کې پایداره، عادله، او شامله سوله، استقرار او دهغه په نتیجه او پایله کې په افغانستان او سیمې کې سوکالۍ، پیشرفت، آرامي او ترقي غواړي نو پکار ده چې د هیواد په سیاسی ستیج کې د خلکو ریښتني استازي حضور لرلو ته ریښتینې زمینې برابرې کړای شي او د خلکو د حاکمیت پر اصولو د سیاسي نظام جوړولو اساسی پایی کیښودل شي او دې پروسې ته صادقانه کار وشي.
مونږ هغه وخت کولای شو پایدارې سولې ته ورسیږو چې په مشترک کور کې د مشترک ژوند پرقواعدو داسې چې ملت اصلی تصمیم نیوونکی شي، کار وکړو.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې د خپلو نسخو او د هغو دتطبیق مشروعیت دملت د موافقې په صورت کې د آزادو او شفافو ټاکنو په نتیجه کې د ښو قوانینو او نړیوالو تر څارنې لاندې مشروع او دعملي کولو وړ وګڼو.
مونږهغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې په دې خبره ایمان ولرو چې د ټولنی د مطرحو مسایلوپه هکله زمونږ د نسخو نه پرته د حل بلې لارې او نسخې وجود لرلای شي او لري.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې په لنډ مهاله نظامي برتریو او لاس ته راوړنو مغرور نه شو بلکی د دې برتریو او لاس ته راوړنو څخه په سیاسي برخو کې په کافي اندازه ګټه او کار واخلو.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای شو چې ملي مشروع زعامت منځ ته راولو او دا زعامت دافغانستان د مصالحو او منافعو داولویت پر اصولو د کار کولو توان او استعداد ولري او عمل وکړي. افغانستان نړۍ ته دخطر ځای هم نه وي. افغانستان د خپل موقعیت په اساس د نړۍ د تمدوندونو او اقتصادي همکاریو د عطف نقطه او مرکز وګرځوي. افغانستان د نړۍ د مختلفو تمدونونو د همکارۍ مرکز شي نه د تقابل او تشدد.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې اواستقرار ته رسیدلای چې د ظلم او بې عدالتي سره کلکه مبارزه، ښه قوانین تصویب او د دې قوانینو د تطبیق لپاره عملا او صادقانه کار وکړو او د قومي او قبیلوي تصفیو او بی عدالیتو مخه ونیسو، متخلفین او د قانون ماتوونکی د قانون قوي او بې رحمه منګولو ته وسپارو.
مونږ هغه وخت پایدارې سولې او استقرار ته رسیدلای شو چې عفوه او ګذشت ولرو، د تیرو تجاربو نه درس واخلو، تیر هیر نه کړو اما انتقام او غچ اخیستنه خپلې اصلي برنامې او تګلارې ونه ګرځوو. پکار ده چې د عفوې او ګذشت پالیسي خپله کړو. مونږ ته په کار ده چې د دښمن لټولو په ځای ځان جمع او جوړ او ځانته قوت ورکړو. دا ددې په مانا نه ده چې منفی نقاط او دښمن نه هم بی خبره شو او داسی ووایو چې هرڅه خیر او خیریت دی. مونږ ته په کار ده اوس او آینده زمونږ د کار مرکزی نقطه و ګرځوو. په دې برخه کې لازم او معقول اعتدال ته اړتیا شته.
په یقیني ډول ویلی شو چې اوس اوس زمونږ هیواد افغانستان او افغانی ټولنه د خپل سیاسي، اقتصادي او امنیتي وضعې په داسې پړاو کې قرار لري چې دتیرو لسو کلو په پرتله توفیر لري.
په دې موده که څه هم ډیر مسایل په شکلی او فورمال او یا هم په نامکمل و یا هم غلط ډول او مفهوم او کړنې ترسره شوي او دا کارونه د ډیرو مصارفو او ډیرو قربانیو په کیدو او لږو نتایجو په تر لاسه کیدو شوي دي اما ددې تیرې شوې پروسې دا لـږو لاسته راوړنو او بعضې شوو کارونه سره چې لاندې ورځنی یادونه کیږي په مبداء او بنسټ کې مخالفت نه شته. بعضې دا اجراأت په اساس کې تأئیدوو او دهغوی د تحقق، پایدارې اوریښتنې بڼې باندې ټینګار کوو.
د دولت ایجاد او دری ګونو دولتی قواو شکلی منځ ته راتلل تأیید او ضروري کار ګڼو. دتأکید وړ ګڼو ددې درې ګونو قواو چې د مثلث په شکل او ددوی تر منځ مطلوب توازن چې د استقرار او عدالت ممد شي حتی په اوسني اساسي قانون کې نه دی مراعات شوی. دا چې ریاستي نظام به د وخت غوښتـنه وه او که نه، خو په دې باور یو چې په افغانستان کې د صدارتي نظام په جوړیدو او عملی جوانبو باندی دبحث او عملی کیدو وخت راغلی. د افغانستان اساسي قانون او بعضې نورو قوانینو تصویب که څه هم نیمګړي دي، د پولیسو، اردو او امنیتي اداروجوړښت، د ستری محکمې او څارنوالۍ او نورو عدلي او قضایي ادارو جوړښت چې په نوییمو کلو کې عملا له منځه تللې وې، د مطبوعاتو نسبی آزادي، د قانون دتطبیق وعدې او خبرې او د اداري فساد د جرړو دویستلو ابتدائي هڅې او هلې ځلې هغه مسایل او مطالب دي چې د مبدې او اصولو له لحاظ د یادولو وړ او د مبدی په شکل مشترک اهداف دي چې باید د پیل په توګه ومنل شي.
به اقتصادي برخو کې د بعضې روبنایي او انفرسترکټر او بعضې پروژو باندې د کارونو پیل او په بعضې برخو لکه ترانسپورتي، ارتباطي، مخابراتي، خدماتي سکتور او برخه باندی په خاص ډول په خصوصي سکتور کې پراخ انکشاف.
په وطن کې په مختلفو سطحو د انتخابات او ټاکنو اجراء کیدل که څه هم په ډیرو مواردو کې تقلبي، غیر شفاف او شکلي وه الترناتیف او قایمقام نه لري.
په دې موده کې د وګړو سرشمیرنه او احصائیه ګیری ونه شوی اواتباعو ته دهویت کارتونه یعنی تذکری چې په سیاسي، اقتصادي او امنیتي برخه کې ډیر مهم رول لری تهیه او توذیع نه شوی.
په تأسف سره د آزاد بازار د اقتصاد هغه بڼه چې زمونږ هیواد ته په دی وروستی لسیزه کې را ورسیده د آزاد بازار د اقتصاد هغه بڼه وه او ده چې هغه د قانون د حاکمیت نه پرته، د مافیايی او انحصاري اقتصادي روابط پر اصولو ولاړ او عمل پری کیده چې په هغه کې هرڅه د عرضه او تقاضا د قانون په اساس تعینیدل او د آزاد رقابت ظرفیتونه یا وجود نه لرل او یا هم ډیر محدود وه.
داحالت دمنلو وړ نه دی او په دې حالت کې ډیر ځلي د آزاد بازار څخه ناوړه ګټې پورته شوي. افغانستان دقانون دحاکمیت لاندې د معقولو ملي ګټو د ساتلو سره سم ، مختلط اقتصاد ته چې ریښتنی آزاد بازار ته د رسیدو وسیله شی، ضرورت او اړتیا لرله اولري.
د افغانستان او پاکستان له لیارې د ترکمنستان د ګاز د لولی د تیریدلو قرارداد، هند ته او د افغانستان د بعضې معادنو او پروژو سروې، قراردادونه او داسی نور هغه تاریخي مثبت ګامونه او کارونه دي، چې ورځینې یادول په کار دي.
په ډیرو موارد کې د افغانستان اوسني دولت په موقع لازم قانوني بسترونه منځ ته رانوستل او ایجاد نه کړل، د ټکس اومالیو دفاتر فعاله نه شول، دکنترول میکانیزم یا خو ایجاد نه شول او یا خو له سره فعال نه کړای شول. تمام شواهد داسې ښکاره کوي چې حد اقل د افغانستان دولتی او د حاکمیت مهمو کړیو او مراجعو ته په ډیر ښه حالت کې ډیر غټ حق السکوتونه ورکړل شوي دي.
کله کله د افغانستان زمامداران د کڼو او وړاندو بمباریو مخه نیونی، تړلو، ویشتلو او کور ورانونې او بی عزتی ، په غندلو سره ځان ته برائت ورکول غواړي.
ادامه دارد