استاد روستار تره کی پیشقراول جهالت و نظریه پرداز آدمکشی

(در افغانستان برخلاف کشور های دیگر پروسه ملت سازی و تأمین وحدت ملی با درهم کوبیدن مقاومت مخالفین بدون تشخیص قوم و قبیله و اکثریت و اقلیت صورت گرفته و حکام مستبد به مقایسه موارد تاریخی از احتیاط و اعتدال کار گرفته اند امیر عبدالرحمن خان عصیان هزاره ها را درهم شکست و غلجایی های غزنی و قلات را وادار به اطاعت از سلطنت نمود. وی نورستان را به حاکمیت ملی پیوند داد. اسکان ناقلین در شمال جز پروسه ملت سازی امیر بود که بصورت قطع با مثال های تاریخی آسیا همردیف نیست سردار شاه محمودخان وزیر حرب نادرخان مواضع قوم ځدران را بمباردمان کرد که طی آن ٤٨٠ نفر کشته و ١٣٠ تن اسیر شد نادرخان و شاه محمود خان در ١٩٣١ قیام مردم غلجی برهبری عبدالرحمن تره کی را قلع و قمع کردند ظاهرشاه در ١٩٥٥ قیام قوم صافی را درهم شکست)

به نظر بنده این مضحک ترین و مسخره ترین نظریهء بوده است که من تاکنون ازقلم استاد بزرگواری چون استاد تره کی خوانده ام . خدا کند درآینده شاهد خواندن این نوع مقالات بی سروپا نباشم . درمقالهء اولی، استاد تره کی به این باوراند که اولین سنگ تهداب ملت سازی کشورکنونی افغانستان برخلاف سائر ملل چون روسیه وامریکا وغیره براساس شمشیر نه بلکه براساس رضائیت خاطر همهء اقوام درسایهء یک لویه جرگه عنعنوی گذاشته شده است. چنانچه خود در ابتدا چنین می فرمایند:

"برخی دولت های ملی چون روسیه، روی انگیزه توسعه طلبی پدید آمده است. علت وجود بعضی دیگر مثل پاکستان و اسرائیل اتکا به دین واحد بوده است. دولت فدرال امریکا از توأمیت و آمیزش خوش به رضای مهاجرین دنیای قدیم عرض وجود کرده است. بسیاری کشور های افریقائی از جمله کانگو به مقتضای سیاست استعمار از انضمام چند نقطه ستراتیژیک پا به عرصه وجود گذاشت برخلاف آنچه ذکر کردیم افغانستان کشور تاریخی است. سرنوشت مردم مسکون در افغانستان را حوادث تاریخی در طول پنج هزار سال باهم گره زده و قریب بود اقوام آنرا در کوره ملت واحد ذوب کند که مصیبت جنگ ناشی از تجاوز شوروی پیش آمد"

من درینجا اشکالات زیادی را می بینم که چگونه امتزاج واستحالهء پنج هزار ساله ء ملت سازی بالاخره بایک اشغال شوروی تمام افتخارات چند هزار ساله برباد رفته وتمام مردم بخاک وخون نشسته وروزی نیست که بساط غم واندوه درخانه ساکنان این مرز وبوم هموار نباشد.

پرسش این است که اگر تجاوز شوروی واقع نمی شد سرنوشت کشورکنونی افغانستان بکدام سمت وسو درحرکت می افتاد این ذوب شدن که حالا آقای تره کی ازآن یاد میکند به چه شکل می بود؟ آیا ازنظرزبانی میشد فرض کرد که درصورت عدم تجاوز شوروی، اسماعیل یون با طیب خاطر و بدون هیچ نوع کراهیتی به زبان فارسی حرف میزد ویا سرلوچ مرادزی زبان فارسی را درپهلوی زبان مادری اش پشتو، بحیث یک زبان رسمی وملی برسمیت شناخته ومضامین ومقالاتش را به این زبان می نوشت؟ آیا میشد که هنرمندی مثل استاد اولمیر دربدخشان کنسرت بدهد ومردم بومی آنولا را به شور و وجد آورد ودرعین حال بازگل بدخشی درپکتیا وهلمند با آهنگهای محلی اش شور و وجد را در روح وروان ساکنین بومی آنجا می آفرید؟

آقای تره کی پروسهء ملت سازی را به مفهوم مدرن وامروزی آن درافغانستان ازسالهای 1747 سند داده اند چنانچه ایشان میفرمایند:

"اقوام مختلف شامل ترکیت جامعه افغانی برای بار اول در سال (١٧٤٧ م) موفق به تشکیل یک دولت ملی شدند.

در افغانستان دولت ملی برخلاف معمول در سائر کشور ها از طریق فتوحات داخلی یک گروه مسلط نژادی بمیان نیامد، بلکه از مجرای اتحاد داوطلبانه اقوام مختلف برای تشکیل یک اداره واحد مرکزی و استفاده از آن به قصد حفظ استقلال و مقابله مؤثر با مداخلات احتمالی خارجی عرض وجود کرد.

سهم گیری خوش به رضای اقوام مختلف در ایجاد دولت ملی از طریق موسسه عنعنوی لویه جرگه در (١٧٤٧ م) که طی آن صابر شاه کابلی برای تاج گذاری احمدشاه درانی برخاست، یکی از عوامل عمده و مؤثر در رشد " ناسیونالیزم " افغانی به حساب می آید. به این عامل عمده سمت دهنده احساسات اقوام مختلف در جهت تأمین اهداف ملی، باید عوامل دیگری را از قبیل دین اسلام و موسسه سلطنت علاوه کرد. اما ملتفت باید بود که نقش دین اسلام و موسسه سلطنت در تأمین وحدت ملی بیشتر بعد از تشکیل لویه جرگه و دولت ملی محسوس بوده است."

ملتیکه به قول استاد تره کی ازسال 1747 اولین باراز آزمون تشکیل ملت سازی موفق بدر آمده است واولین موسسه دموکراتیک جهان را درآنوقت که عبارت بوده ازلویه جرگهء عنعنوی وانتخاب پادشاه ازطریق شور ومشوره چرا دربرابر حوادث روزگار چون تجاوز شوروی ویا انگلیس نتوانست سیر طبیعی ذوب شدن را طی کند؟ درحالیکه همچو حوادث بر مقاومت ونزدیکی اقوام بیشتر باید می انجامید تا جدا شدن آن. مثلا این تجاوز واشغال خارجی چرا ملت الجزایر را که میان بربرها وعرب ها تقسیم اند نتوانست از ذوب شدن درکورهء ملت شدن بازدارد؟ با آنکه استعمار فرانسه درالجزایر ویا انگلیس درهندوستان وبعضی کشورهای عربی بمراتب با تجاوزنظامی شوروی که ده سال وچیزی بیشتر را دربرگرفت هیچ قابل مقایسه نیست.

به عقیدهء محترم روستار تره کی اولین خشت دولت سازی و ملت سازی در 1747 گذاشته شده است پس پرسش این است که بعداز جنگهای استقلال طلبانه علیه انگلیس چرا این ملت متحد ویکپارچه نتوانست دربرابر این ناملایمات مقاومت کند ؟ اگر ملت های دیگری که کمتراز تاریخ 1747 شامل پروسهء ملت سازی شده اند وحجم تجاوزات خارجی را نیز علیه آنها درنظر بگیریم درمی یابیم که این نظریه استاد تره کی اشکالات فراوانی دارد که اگر به آن پرداخته نشود باعث گمراهی نسل جوان میگردد.

به نظر اغلب کارشناسان امور جامعه شناختی درافغانستان چه پشتون وغیر پشتون ، خصوصا آقای محمد اکبر یوسفی که خود پشتون بوده وازعشیرهء نورزی میباشند مقولهء ملت وملت سازی به مفهوم ناسیونالیزم ، از غرب به جامعهء کنونی افغانستان مانند دیگرمکاتب فکری چون: لیبرالیزم سوسیال دموکراسی ، سیکولاریزم ، کمونیزم ، سوسیالیزم وارد گردیده است.
(رجوع شود به مقالات محمد اکبر یوسفی زیر عنوان ملت وملت گرائی دراروپا وتاثیرات آن برافغانستان) .

در جامعهء سنتی وقبیلوی افغانستان کنونی، پروسهء ملت سازی به مفههوم مدرن وامروزی اش ازنگاه فرهنگی واجتماعی بسان دیگرکشورهای مسلمان راه باز نکرده است . جامعه ایکه خود درتضادهای قبیله ایی ماقبل فیودالی دست وپا میزند آن را یک جامعهء ملی قلمداد کردن ظلم آشکار است. حتی کشورهای نظیر یمن وصومالی که بمراتب قبیلوی تر از افغانستان اند توانسته اند که دارای مشترکات ملی باشند. اما در افغانستان هیچ چیز نمی تواند ملی به مفهوم عصری آن تلقی شود نه سرود ملی نه رقص ملی نه لباس ملی نه زبان ملی ونه هم افتخارات ملی. اگر بسیار انعطاف بخرچ دهیم میتوانیم بعضی افتخارات را بحیث افتخارات وطنی تلقی کنیم مانند مقاومت دربرابر قوت های اشغالگر وغیره را که آنهم بدبختانه بعداز رشد افکار عظمت طلبانه یعنی شؤونیزم پشتونی درعصر حاضر خیلی کمرنگ گردیده است که از ذکر مثالهای آن عجالتا صرف نظرمی کنم.

چندی پیش درکلوپ قلم درشهراستوکهولم سوید جمعی از فرهنگیان افغانستانی خواستند که لقب شاعر ملی را به آقای واصف باختری اعطا نمایند، آقای باختری ضمن تشکر وسپاس به حاضرین گفت که ، من شاعر ملی نیستم ونمیتوانم باشم. هرچند چنین نظریه ای می تواند تواضع وانکسار آقای واصف باختری را نشان دهد اما ازنظر جامعهء شناسی این سخن معنای دیگری دارد. به این معنی که افغانستان مجموعهء متشکل ازفرهنگ های ناهمگونی است که تاهنوز دربسترتضادهای حاد اجتماعی نتوانسته است بصورت ملت واحد عرض اندام کند. به قول داکتر اکرم عثمان، افغانستان کشوری است که هرازگاهی دچار بی ثباتی وبدامنیتی شده است آوردن ثبات وامنیت به قیمت برپائی استبداد وحاکمیت مطلقه وفرد گرا تمام شده است.( رجوع شود به مقالهء داکتراکرم عثمان زیر عنوان: ما وشب یلدای تاریخ ما) بناء چنین جامعه ایی را به دروغ وکذب ملت واحد خواندن نه پایهء منطقی دارد ونه هم علمی.

افغانستان کنونی تاهنوز به صورت مشخص حتی به اندازهء کشور همسایهء چون پاکستان نمی تواند ملت واحد بحساب آید چه رسد که آنرا به زور وجعل، تاریخ ملت سازی آنرا به سالهای حاکمیت میرویس خان هوتکی بکشانیم . افغانستان درراه ملت سازی راه درازی را پیش رو دارد وچه بسا که این راه دراز طی نشود. این ناسیونالیزم که آقای تره کی به آن می بالد هیچگاهی مقولهء ملت افغان تعریف دقیقی ازهویت های موزائیک فرهنگی وتباری کشورکنونی افغانستان را ارائه نمیکند.ازنظرتاریخی اینچنین موسسات دموکراتیک واینچنین انتخابات آزاد و صابرشاه کابلی شاید بیشتر جنبهء تشویقی داشته باشد تا وجود خارجی . تا جائیکه اکثر مورخین نام دار کشور درمورد هویت صابرشاه کابلی دچار تناقض های آشکار گردیده اند که من بخاطر جلوگیری از اطالهء کلام خواننده گان عزیز را به نوشته های تحقیقی محترم دکتر لعلزاد درسایت خاوران زیرعنوان: مقایسه ء برگهای ازتاریخ درمورد جرگهء احمدخان ابدالی وصابر شاه کابلی ارجاع میدهم.

اما دربارهء استاد روستار تره کی تا جائیکه من بیاد دارم نظریات استاد تره کی را سالها قبل درجراید بیرون مرزی محترم استاد سمندر غوریانی به نقد کشیده و بطلان نظریات استاد تره کی را ثابت نموده اند. درسایت آسمائی محترم حسین مبلغ نیز دررابطه به تیوری های بحث انگیز استاد تره کی مضامین خیلی جذاب نوشته است که خواندن آن خالی ازدلچسپی نیست. خوب است که چنین جنگ های قلمی میان نخبه گان براه افتد، درغیر آن میدان سیاست را زورگویان نظامی گر یا ملاهای خشکه مقدس خواهند گرفت . بادرنظرداست دلایل فوق باید به این پرسش پاسخ بگوئیم که چرا تعصب زبانی یا قومی میان توده ها ومردم عادی وجود ندارد اما این نخبه گان وروشنفکران اند که دغدغه ملت سازی وفرهنگ وزبان سراپای وجود شانرا گرفته است. این پرسش درمناظرهء تلویزونی میان آقایان مجیب الرحمن رحیمی وآقای تره کی دربرنامهء های فارسی بی بی سی نیز مطرح گردید که چرا نخبه گان اقوام افغانستان نسبت به هویتهای قومی شان حساس اند اما بقیه مردم عادی از دنیا بی خبر صرف درغم نان اند. این بحث را درنوشتهء آینده پی خواهم گرفت.