چشم انداز مختصر تاریخ هزارستان

چشم انداز مختصر تاریخ هزارستان و یا هزاره جات

کتاب جامع التواريخ مردم هزاره را از,سال 1500 , قبل از ميلاد مسيح، از اولادهء”اوغوزخان فاتح کبير مغل و فرزندان 24 گانه ء او میدانند زیرا اقوام و قبایل : اوليغور، قا نقلي،قبچاق، قارلق، قليچ، آغا جري و باغچري مربوط به اقوام هزاره ، در جهانگشايي با او غوز خان سهم گرفتندوهمچنین قبل ازحمله چنگیز خان مردم هزاره بنام ها ی تاتار ، خلج ، خلخ ، قرلوق - قللغ ، توركمن ، چوگل “چگل” ، نايمان وغيره یاد شده که تا هنوز اقوام هزاره به این نامها یاد میشوند و حالا نیزغا لبا ميتوان در ساختار قومی مردم هزاره این نامها را مشاهده نمود.
درکتاب جامع التواريخ , هزاره ها را ترکيبي از نژاد ترک و مغل واز ساکنان بومي هزارستان ویا هزاره جات میداند. درگذشته ها ی دوربیش از 2300 سال قبل سرزمین وجغرافیائی هزارستان کنونی , بنام (بلیو )غر مارث و بربرستان وبعدآ در تاریخ گذشته بنام های غرجستان و هزارستان یاد شده است.

دوره ی بربرستان از300 قبل ازمیلا د تا 724 , میلادی سرزمینی را دربرمیگیرد که در دوران قبل ازاسلام و دردوره ما قبل تاریخ موسوم بوده است که دره بامیان درین دوره مسیراصلی کاروان های عظیمی تجارتی بود که این موقعیت بامیان را شهر ثروتمند و پر رونق ساخت. دوره ی خراسان از سال 724- تا 1890 – میلادی است که این دوره حدود12 قرن دوام یافت و دوره ماقبل مغول از سال های 724- تا 1200 میلادی که طی آن ساکنان بربرستان به اسلام گرویدند. طی این زمان اسلامی شدن غرجستان فرایند ی طولانی بود که حدود پنج قرن به درازا کشید.
در زمان پادشاهی سلطان حسین با یقرا , امیر ذوالنون ارغون از طایفه ارغون از مغلان ایلخانی ایل تر خان اولین حاکم و امیر سلسله امرای ار غونیه در هزاره جات بود ؛ وی توانست که قلمرو خود را تا کابل ,قند هار ,سند وفراه توسعه دهد. امرای ارغونیه مردمان دادگر, دانش پرور ,هنر دوست بودند و مجمو عآ از سال 884- الی- 964 – هجری قریب به هشتاد سال با سیا ست و فراست حکومت کردند.

امرای ارغونیه از جمله نیاکان مردم هزاره بوده است که در هزارستان حکومت مستقل و دارای قلمرو وسیع را تشکیل و با درایت کامل اداره مینمو دند.دوره بعد از مغول ها یکی از بی ثبات ترین دوره ها برای هزاره ها بشمار میآید. این دوره هفت قرن را در برمی گیرد. درین دوره بامیان مرکز هزارستان در اثر حملات بی امان مغول ها و بعد از آن تیموری ها کاملآ نا بود شد و هر گز نتوانست شکوه گذشته را باز یابد. هزرستان از زمان حكومت احمدشاه ابدالی تا امارت عبدالرحمان، سرزمين نسبتاً خود مختار بود و توسط خوانين محلي هزاره به صورت پراكنده اداره مي شد.
درویش علیخان هزاره در تا سیس دولت بنام افغانستان نقش فعال ایفاء نمود واز طرف احمد شاه درانی نائب الحکومه هرات مقرر گردید . بنیاد خان هزاره وهمرز مان وی بیاری محمود هوتکی در برابر اشغال گران می رزمیدند .کر نیل شیر محمد هزاره قوماندان دسته سوار چهار هزار نفری هزاره ها در نبرد گاه میوند در لحظات تعین کننده این نبرد شجاعانه برعسا کر دشمن تاخت ودر صفوف آنها سراسیمگی ایجاد کرد که خاطره ی قهرمانه ی آنان در قلوب مردمان کشور ما زنده اند .پدران ونیاکان هزاره در جنگ سوم افغان و انگلیس دوشا دوش ودر کنار پشتونها ,تاجکها ,از بکها , تر کمن ها ودیگر اقوام کشور در برابراشغالگران بخاطر استرداد استقلال افغانستان می جنگیدند.

ميريزدان بخش بهسودی در هنگام حکومت امیر دوست محمد خان در کابل تلاش كرد تا هزارستان را تحت اداره و رهبري واحد سياسی بياورد. او در اين راه گام های مهم و اساسي را برداشت. بسياری از خوانين بهسود، باميان و دايزنگی را به نحوی مطيع و هماهنگ ساخت، و تصميم گرفت ماليات هزارستان را خود جمع آوری كند. پيشرفت های مير بهسود كه براي هزاره ها شكل گيريی حكومت واحد و مقتدر هزار ه گی را نويد مي داد، برای حكومت كابل، زنگ خطر ظهور يك رقيب سياسي را به صدا در آورد.امیر دوست محمد خان، خطر را به موقع درك كرد و عزم را براي نابودي رقيب، جزم نمود. سرانجام تلاشها و توطئه های امير كابل به نتيجه رسيد. با شهادت ميريزدان بخش هزارستان دوباره به كام پراكند ه گی و نا بسامانی سياسی رفت .

بدون شک امیر عبدالرحمان سیاه ترین چهره و جابر ترین فرد در تاریخ سیاسی معاصر افغانستان است .او برای استحکام قدرت خویش بیشترین کشتار و بد ترین جنایات را مرتکب گردید. 62فیصد جامعه هزاره به دست او قتل عام گردید. هزاره جات با تمام منابع اقتصادی، انسانی و فرهنگی آن نابود و تاراج شد و بیشترین ساحات و زمینهای های حا صل خیز آن توسط لشکر امیر پس از نابودی و فرار ساکنان آن برای همیشه غصب شد. در جنگهای ده ساله امیر عبدالرحمن علیه مردم هزاره که هست و بود هزاره درین جنگ نا بود شد .اما هزاره ها قهرمانی و خود گذری میر عظیم بیگ شهرستانی – محمد امیر بیگ ایلخانی یکاولنگی وگلستان خان مالستانی ودیگر جان با زان را گرامی میدارند.

در تاریخ مردم هزاره صفحا تی بی عدالتی وبیر حمی بیمانندی علیه آنان نیز وجود دارد که نمیتوان آنها را بدون احساس درد مرور کرد.بعد از پایان حکومت امیر عبدالرحمن جلاد سالهای طولانی برده گی حقارت آمیز با لای کوه ها ودره ها ی سرسبز هزاره جات ما نند شب سایه انداخت و آ ب دریا ها با خون آ لوده شد . غم واندوه برای مدت های طولانی در سرزمین هزاره ها مستولی گشت.گرچه امیر امان الله خان این پادشاه اصلا ح طلب طی فر مانی کنیزی وغلامی را از بالای مردم هزاره رفع نمود .

اما در سالها ی بعد بخصوص در زمان صدارت محمد هاشم خان نابرابری اجتماعی وملی-محرومیت سیاسی غیر قابل تحمل گردید ترور بی رحمانه وبه سیاه چال افگندن شخصیت های سیاسی و اجتماعی مردم هزاره اعمال میشد و مردم ما به پا ئین ترین پله نر دبان جامعه رانده شد و سیاست ژینوسید از جا نب مستبدین علیه هزاره ها به پیش برده میشد.

مردم هزاره با آ بله دست وعرق جبین خویش نان خورده اند و هیچگا هی با همه بی نوائی وبیچاره گی دست گدائی به سوئی کسی دراز نکر ده است .برای دیگران خانه ساخته اند ,اما خود بی سر پناه بسر برده است برای این وآن نان و آب تهیه نموده اند ولی خود با شکم گر سنه شب را به صبح رسانیده اند. تعداد زیا دی از مبا رزان جسور هزاره که علیه ستم وخود کامگی مبارزه می نمودند نام های شان همیشه ما ندگار خواهد بود.

بعد از کوچ اجباری مردم هزاره لهجه و گویش مروج و اصالت قومی خویش را بنا برعدم تشابه ساختمان فزیکی ونژادی با مردم بومی محلی درین سا حات و شهر ها حفظ کرده است که ذیلآ از آن یاد آوری میشود :-ساکنان شمال غرب هزارستان که بسوی ایران مهاجرت کردند و در قریه های اطراف شهر مشهد ساکن شدند. این هزاره های فراری بعدآبه بربری و خاوری مشهورگردید ند. بخشی دیگر- از جنوبشرق هزار ستان افغانستان به سوی هند بریتا نوی رفتند و در شالکوت یا کویته امروز ساکن گردید ند .

این گروه در کویته , پس از هزاره های ایران و هزاره های داخل افغانستان , سومین جمعیت برزگ هزاره ها هستند.هزاره های ساکن در شهر های مشهد ایران - کویته ای پاکستان لهجه و گویش مروج هزاره گی را ازدست نداده وزبان کشور های مذکور را نیز فرا گرفته است که آنها میتوانند به لهجه و زبان هزاره گی^? هم صحبت و مکا لمه نما یند . چون هزاره های مسکون درین مناطق از لحاظ سا ختما ن فزیکی ظاهری ونژادی با ساکنین این شهرها تفاوت وفرق میشوند نتوانستند در میان اهالی محلی جذ ب وحل شوند و این گروه قومی هزاره با حفظ هویت قومی خود درمشهد ایران وکویته پاکستان باقی مانده است.

تحقیقات نشان میدهد که لهجه ای هزاره گی گویش است مختلط از فارسی , مغولی وترکی با سنت گفتار ی مخصوص به خود اما تدوین نشده . تا کنون اثری با لهجه وگویش هزاره گی نوشته نگردیده است هزاره گی مخلوطی از زبان فارسی مغولی ,ترکی و دیگر زبانها است لهجه وگویش هزاره گی به دلیل اثر گذاری ترک ها و مغول ها عمدتآ با دیگر لهجه ها ی فارسی متفاوت است .

جلد اول رسا له لهجه های مروج مردم هزاره ء– دایزنگی – بهسود و جاغوری شامل بیش از 1850- لغات لهجه هزاره گی میشود که از طرف صاحب قلم نوشته ودر سال 1365 – شمسی در کابل چاپ وجلد دوم رساله ی حاوی بیش از 600- لغات لهجه ء مروج مردم هزاره است که در سال 1369 –شمسی در کابل به طبع رسانیده شده که صاحب این قلم مولف لغات لهجهء مروج مردم هزاره دراین دو رساله , را در هنگام مسا فرت ها ی متعدد به ولایات , شهر ها و مناطق هزاره نشین کشور طی نشست ها وتماس های مستقیم انفرادی وجمعی با محاسن سفیدان مرد م هزاره بصورت حضوری ,جمع آوری و به زبان دری ترجمه که در جلد اول رساله تمام لغات بصورت بسیار زیبا خطاطی و با صحافت مقبول تدوین وتر تیب ,شده ولی قسمت دوم رساله با حروف طباعتی چاپ گردیده است . لغات این دو رساله ای لهجه های مروج مردم هزاره بصورت ماهوارنیز در ما هنامه مجله ملیت های برادر مربوط به ریاست نشرات وزارت امور اقوام وقبایل به چاپ رسیده است .

رویکردها –
کتاب هزاره های افغانستان سال 1379 ,شمسی چاپ ایران – نویسنده سید عسکر موسوی ومترجم اسدالله شفائی.

• رساله اتنوگرافی هزاره ها .... سال1365 ,شمسی چاپ کابل نویسنده رساله صاحب این قلم
• کتاب سیری در هزاره جات سال 1372 .,مسی چاپ ایران نویسنده انجینر علیداد لعلی
• رسالهء لهجه های مروج مردم هزاره. جلد اول. سال1365 ,شمسی چاپ کابل نویسنده ء رساله صاحب این قلم
• رسالهء لهجه های مروج مردم هزاره جلد دوم سال 1369 . شمسی چاپ کابل نویسنده صاحب این قلم
  -بیست پنجم - ماه –می – سال –2014– میلادی.