کوچ اجباری و اثرات منفی آن بر زبان هزاره گی

که از جمله,:- درمرکز ولایت سر پل , ولسوالی سنگچارک ,ولسو.الی بلخا ب , ولسوالی کوهستانا ت ولایت سرپل , درمرکز ولایت بلخ درشهر مزارشریف ,ولسوالی چارکنت , ولسوالی چمتا ل ,ولسوالی شولگره , ولسوالی دولت آباد, ولسوالی بلخ , ولسوالی کشنده ولایت بلخ , درمرکز ولایت سمنگان در شهر ایبک وقریه های پشت بند , ولسوالی دره صوف , ولسوالی خرم وسا باغ ولایت سمنگان , درمرکز ولایت بغلان درشهر پلخمری , ولسوالی دوشی , ولسوالی دهنه غوری , ولسوالی خنجان ,ولسوالی تاله وبرفک, ولسوالی نهرین ولایت بغلان , درمرکز ولایت قندوز ,ولسوالی خان آبا د ,ولسوالی علی آ با د , ولسوالی خوست وفرینگ ولایت قندوز, درقریه های مرکزی شهر تالقان ولایت تخار , در ولسوالی کشم ,ولسوالی درواز ولایت بدخشان ,ولسوالی دره هزاره ودردیگرمحلات ولایت پنجشیر, ولسوالی خوشی ولایت لوگر , قراء مرکزی ولایت بادغیس , در عده ای از ولسوالی های ولایت با دغیس , درولسوالی پسا بند ولایت غور , در منطقه دولتیار ولایت غور , در مرکز ولایت در شهرهرات , ولسوالی کرخ ,ولسوالی ادرسکن, ولسوالی زنده جان, منطقه جبره ئیلی ولایت هرات , در ولسوالی ناد علی ولایت هیلمند , شهر لشکر گاه ودر دیگر ولسوالی های ولایت هیلمند , در مرکز ولایت شهر قندها ر, در ولسوالی اجرستان ولایت غزنی , درولسوالی خاص ارزگان , ولسوالی چوره ولایت ارزگان ,در مرکز ولایت لغما ن , درمرکز ولایت پکتیا در شهر گردیز, ولسوالی بگرام ولایت پروان در قریه ده مسکین وغیره مسکن گزین گردیدند .که اکنون مردم هزاره ء فراری و تبعیدی درین سا حات با فیصدیهای گوناگون نفوس حضور فزیکی و اجتماعی مهمی را دارا میباشند.

بیش ازیک سده قبل مردم هزاره درساحات جنوب روسیه تزاری-ازبکستان, منطقه مروترکمنستان , قزاقستان وداغستان روسیه کنونی ,سکونت اختیار کردند -که از لحاظ نژادی , اتنیکی وچهره ظاهری شباهتهای کامل با مردم محلات مذکور داشتند وبمرور زمان هویت قومی, اتنیکی و لهجه وگویش زبان هزاره گی^? خود ها را از دست دادند ودرمیان مردم این محلا ت حل وجذب شدند اما ساکنان مرکزی و شمال غرب هزارستان افغانستان که در ایران بنام اقوام بربری و خاوری مشهورند یکقرن پیش درقریه های اطراف شهر مشهد ایران ساکن شدند ولی با وجود مشترکات مذهبی وزبانی که با مردم ایران دارند- آنان تاهنوز هویت قومی لهجه و گویش هزاره گی خود ها را حفظ نموده اند و بخشی دیگر-یکه از جنوب شرق هزار ستان درنیم قاره هند در شالکوت و یا شهر کویته پاکستان امروزساکن شدند نیز تاهنوز هویت قومی – لهجه و گویش زبان هزاره گی را با اصالت قد یمی آن با تداخل برخی از لغات انگلیسی و اردو حفظ کرده است که بنام مردم هزاره کویته ء پاکستان یاد میشوند. و هم چنان سایرگروه های تبعیدی و فراری مردم هزاره به کشورهای سوریه – عراق وهندوستان کنونی بنام اقوام خزاره مسکون شده وهویت قومی و لهجه مروج هزاره گی خود ها را حفظ نموده چون از لحاظ ساختمان فزیکی ونژادی نتوانستند با مردم این ساحات جذب ومخلوط شوند.

جامعه هزاره مانند دیگرجوامع قومی افغانستان و جهان ازخود دارای خصوصیات زبانی و گویش خاص لسانی است مردم هزاره ازگذشته های دور به لهجه مروج – فارسی هزاره گی مکالمه میکرده است ولهجهءهزاره گی روی مشتقات– نحوه گویش ولهجه – به کار برد اصطلا حات وعبارات مغولی وترکی- وویژه گیهای ارتباطی جملات وعبارات ونحوه تولید زبان ولهجه تکیه دارند.

درموارد زیادی اصطلا حات ترکی ومغولی غالبا در بخش ,گیا هی, اندام ,محلات ,زیبا شناسی وفرهنگ فولکلوربرجستگی داشته است که تاهنوز مردم هزاره با استفاده از لغات ,اصطلاحات ونامها ی مغولی,ترکی وفارسی امور لسانی خویش را به پیش می برند.
برای تحقیق بیشترزبان وگویش هزاره گی دو جنبه باید مدنظر گرفته شود.اول, رابطه بین گویش هزاره گی و زبانهای مهمی که برآن تآثیر گذاشته اند ,مانند فارسی, مغولی وترکی ودامنه تآثیرات هر کدام ازآنها برلهجه وگویش هزاره گی دوم– ویژه گیهای خاص ومنشآء گویش و لهجه هزاره گی.

و طوریکه تحقیقات نشان میدهد لهجه ای هزاره گی گویش است مختلط از فارسی–ترکی و مغولی باسنت گفتاری مخصوص به خود اما تدوین نشده با استناد بمنابع تاریخی زبان مادری مردم هزاره لهجهءهزاره گی فارسی بوده است چنانچه دررونوشت نکاحنامهء کشف شده درقرن چهارم هجری از بامیان که به لهجه هزاره گی فارسی نوشته شده نشان دهنده ثبوت این موضوع میباشد وبدین ترتیب جامعه هزاره نسل اندرنسل اصالت زبان و گویش لهجهء هزاره گی فارسی را منتقل ساخته و باخود به همراه آورده است که منشاء اصلی و پایه های اساسی زبان و گویش لهجه هزاره گی را میتوان درزبانهای ترکی ومغولی بشکل فراوان پیدا نمود.

زبان و لهجه ء مردم هزاره افغانستان :-
نام کتابیست که توسط زبان شناس روسی و.ا. ایفیموف به سال 1965 – میلادی در مسکو بزبان روسی بچاپ رسیده واز زبان روسی به زبان فارسی ترجمه که تا هنوز امکان چاپ نیافته است. دراین اثرراجع به زبان ولهجه مردم هزاره براساس اصول زبان شناسی و نظربه ویژه گیها ی ساختاری بحث شده ودر آن تذکر رفته که زبان وگویش لهجه هزاره گی نمیتواند خارج از چو کات لهجه های که در آسیای میانه وافغانستان مروج است مطالعه شودزیرا نه تنها مردم هزاره یک گروه مستقل قومی و اتنیکی است بلکه زبان ولهجه هزاره گی بسیارویژه گیهای فونتیکی وگرامری مختص به خود رانیزدارد که در میان آن بقایای لغاتهای زبا نهای ترکی ومغولی خیلی زیاد موجود است.

این اثر براساس موادیکه توسط مولف در سالهای 1959-1965 – میلادی,ازمیان یکی ازلهجه های مردمان هزارستان مرکزی افغانستان نوشته وجمع آوری گردیده است که شامل,فونتیک و آوازشناسی, سیستم واولها,صرف ,مورفولوژی و,معلومات مختصر درباره نحو میباشند که اگر این اثربه چاپ برسد از نظر شناخت لهجه های معمول و مروج در مناطق هزاره نشین کشوراهمیت زیادی خوهند داشت.چون اقوام هزاره افغانستان در مناطق مرکز ,شرق – شمال وغرب افغانستان تا سرحد ایران بصورت متشکل و دسته جمعی باچهره های ترکی و مغولی بسر میبرند ومانند اقوام تا جیک همسایه خویش زبان دری را درلهجه هزارگی بومی خاص خود بکار میبرند.

درسال 1348– شمسی ,شعبهء زبان شناسی دانشکده ای ادبیات دانشگاه کابل که- لهجه های مردم ولسوالی یکاولنگ و دره فولادی مرکز ولایت بامیان رابرای اتلس زبان شناسی افغانستان ثبت کرده است نشان دهنده ء بیشترین لغات ترکی و مغولی در ین لهجه ها میباشند وقاموس زبان هزاره گی که مجموعآ شامل 1450 – لغت در سال 1352- شمسی بوسیله شاه علی اکبر شهرستانی عضوشعبه فرانسوی فاکولته ادبیات وعلوم بشری تالیف گردیده است ودرین قاموس لغاتهای لهجه ءهزاره گی با شاخه های مختلف زبانهای ترکی ومغولی وازبکی مورد مقایسه قرارداده شده اند.

صاحب این قلم نیزجلد اول رسا له لهجه های مروج مردم هزاره ء ,دایزنگی ,بهسود و جاغوری شامل بیش از 1850- لغات لهجه هزاره گی را در سال 1365– شمسی درکا بل چاپ و.جلد دوم رساله حاوی بیش از 600- لغات لهجه ء مروج مردم هزاره را در سال 1369 –شمسی در کابل به طبع رسانیده است. که نویسنده ء این دورسالهء لهجه های مروج مردم هزاره را درهنگام مسا فرتهای متعدد به ولایات– شهرها ومناطق هزاره نشین کشور طی نشستها وتماسهای مستقیم انفرادی وجمعی با محاسن سفیدان مرد م هزاره بصورت حضوری مکالمه- جمع آوری – تر تیب و تنظیم و به زبان دری ترجمه که جلد اول رساله بشکل خطاطی و با صحافت مقبول تدوین ولی رسالهء دومی با حروف طباعتی چاپ گردیده است.

قرار معلوم تا هنوزدرباره لهجه وگویش عامیانه زبان مردم هزاره تحقیقات بسیار محدود بوسیله دانشمندا ن روسی ودنمارکی- کاندید اکادمیسن شاه علی اکبرشهرستانی- حاجی کاظم یزدانی و صاحب این قلم قبلا انجام شده است ولی متاسفانه تااکنون در باره لهجه وگویش مردم هزاره آثاری تحقیقی بیشتری در دسترس قرار ندارد امید واریم در آینده کار تحقیقی بیشتر وجامعتری صورت گیرد،که میتوان با سازماندهي وتلاش جمعي،خردمندانه، وباخود گذری به این هدف مهم رسيد.

اینک از میان لغات های دو رسا لهءچاپ شدهء لهجه و گویش زبان هزاره گی تالیف صاحب قلم را بعد از اصلاحات تکمیلی در لهجه و گویش هزاره گی متذکره که اصطلا حات -عبارات – لغات ها وکلمات ترکی و مغلی بوفرت وبصورت واضح درآن مشاهده میگردند جهت معلومات بیشتر به ترتیب الفباء پیشکش خواننده گان محترم میشوند و امیدوارم که مورد توجه شان قرار گیرند.

فرهنگ لهجه هزاره گی ترجمه به زبان دری ازمحمد عوض نبی زاده

دری هزاره گی حرف- الف

خواب آلود = اورگیله

ادامه دارد…

هرنوع استفاده از این نوشته بدون ذکر منبع اکیدا ممنوع است.

کابل پرس^?